انواع مرخصی در قانون کار

مرخصی چیست ؟

اما مرخصی مطابق قانون کار حقی است که برای کارگر یا کارمند در ترک کار در روزهای غیرتعطیل در نظر گرفته شده است.

مطابق قرارداد ، مدت کارکرد و قانون ، یک کارمند می‌تواند در ماه و سال از انواع مرخصی استفاده کند.

در طول سال معمولا برای هر کارگر تعداد روز معین و پیش‌بینی شده‌ای وجود دارد که می‌تواند مطابق قانون در محل کار حضور نداشته باشد.

گاهی اوقات شرایطی ناخواسته به وجود می‌آید که کارمندان برای رسیدگی به آن امور در ساعات یا روزهای کاری نیاز به گرفتن مرخصی دارند و بعضاً کارفرما به ناحق یا از روی اطلاع یا بی اطلاعی حق گرفتن مرخصی کارمندان را نادیده می‌گیرند و در عمل قانون کار را رعایت نمی‌کنند.

طبق ماده ۶۹ قانون کار تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می شود و در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما نظر اداره کار و امور اجتماعی محل، لازم الاجراست.

انواع مرخصی در قانون کار

در قانون کار شش نوع کلی مرخصی برای کارگران و کارمندان پیش‌بینی شده است.

این شش نوع مرخصی عبارت‌اند از :

• استحقاقی
• استعلاجی
• مرخصی زایمان
• بدون حقوق
• مرخصی حج (برای ادای حج واجب)
• سایر مرخصی های مربوط به حوادث (ازدواج و فوت اقوام درجه یک )

1. مرخصی استحقاقی

مطابق با ماده 64 قانون کار مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه ، جمعا یک ماه است .

سایر روزهای تعطیل جزو ایام مرخصی محسوب نخواهد شد .

برای کار کمتر از یک سال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود.

نکته مهم : منظور از چهار روز جمعه این است که اگر کارمند یکماه کامل از مرخصی استفاده نماید ، آن چهار روز جمعه نیز کسر از حقوق ندارد ولی در حالت عادی مرخصی استحقاقی کارمند جمعا 26روز کاری در سال می باشد.

مطابق ماده 65 قانون کار مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند 5 هفته می باشد . استفاده از این مرخصی ، حتی الامکان در دو نوبت در پایان هر شش ماه کار صورت می گیرد .

مطابق ماده 66 قانون کار کارگر نمی تواند بیش از 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند .

در خصوص مرخصی استحقاقی، چنانچه کارگر از این نوع مرخصی استفاده نکند فقط ۹ روز آن در یکسال قابل ذخیره شدن می‌باشد و مابقی که استفاده نشده است سوخت می‌شود.

نکته مهم : چنانچه سایر تعطیلات رسمی در بین ایام مرخصی استحقاقی کارگران قرار گیرد، روز تعطیل جز ایام مرخصی محاسبه نخواهد شد.

انواع مرخصی استحقاقی

۱. مرخصی ساعتی

کارمند می‌تواند یک ساعت یا بیشتر را در طول روز سرکار حضور نداشته باشد و این تایمی که مرخصی گرفته از تایم مجاز تعطیلی باقیمانده فرد کسر می‌شود. 

مطابق ماده 70 قانون کار : مرخصی کمتر از یک روز کار جزو مرخصی استحقاقی منظور می شود .

بنا بر این : مرخصی ساعتی که کمتر از یک روز می‌باشد ساعت آن جمع گردیده و از میزان مرخصی روزانه کسر می گردد، بنابراین در کارهای عادی با جمع 7:20 ساعت مرخصی ساعتی و در کارهای سخت و زیان آور با جمع ۶ ساعت آن، یک روز از مرخصی کسر خواهد شد.

۲. مرخصی دوران شیردهی

مطابق ماده 78 قانون کار : در کارگاه هایی که دارای کارگر زن هستند کارفرما مکلف است به مادران شیرده تا پایان دو سالگی کودک پس از هر سه ساعت ، نیم ساعت فرصت شیر دادن بدهد .

این فرصت جزو ساعات کار آنان محسوب می شود و همچنین کارفرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان و با در نظر گرفتن گروه سنی آنها مراکز مربوط به نگهداری کودکان (از قبیل شیرخوارگاه ، مهد کودک و …) را ایجاب نماید .

ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو هستند روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می‌توانند برخوردار شوند.

2. مرخصی زایمان

مطابق ماده 76 قانون کار : مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن جمعا 90 روز است ، حتی الامکان 45 روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد . برای زایمان توامان 14 روز به مدت مرخصی اضافه می شود .

در مورد نکات خاص مرخصی زایمان به این مقاله رجوع نمایید.

3. مرخصی استعلاجی

هرگونه بیماری کارگر اعم از اینکه بیماری عادی یا ناشی از کار و یا بیماری از حوادث کار باشد، مستوجب استفاده کارگر از مرخصی استعلاجی می شود.

در قانون مدت خاصی جهت استفاده از این نوع مرخصی ذکر نگردیده است و می‌تواند تا سلامتی کامل کارگر از سوی سازمان تامین اجتماعی ادامه یابد.

به کارگرانی که از این نوع مرخصی استفاده می‌کنند به شرط تحقق شرایط مندرج در ماده ۵۹ قانون تامین اجتماعی غرامت دستمزد تعلق خواهد گرفت.

مطابق ماده ۵۹ قانون تامین اجتماعی : بیمه شدگانی که تحت معالجه و یا درمان‌های توانبخشی قرار می‌گیرند و بنا به تشخیص سازمان تامین اجتماعی موقتاً قادر به کار نیستند، به شرط عدم دریافت مزد یا حقوق، استحقاق دریافت غرامت دستمزد را با رعایت شرایط زیر خواهند داشت:

• الف – بیمه شده بر اثر حوادث ناشی از کار و غیر ناشی از کار یا بیماری های حرفه‌ ای تحت درمان قرار گرفته باشد.
• ب – در صورتی که بیمه شده به سبب بیماری و طبق گواهی پزشک احتیاج به استراحت مطلق یا بستری شدن داشته باشد و در تاریخ اعلام ‌بیماری مشغول به کار بوده و یا در مرخصی استحقاقی باشد.

نکته 1 : در مقررات قانون کار محدودیتی زمانی برای مرخصی استعلاجی کارگران مشمول قانون کار پیش بینی نشده استو به هر میزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد.

نکته 2 : تا سقف سه روز مرخصی استعلاجی با تأیید پزشک معتمد، قابل قبول بوده و حقوق و مزایای فرد می تواند توسط کارفرما پرداخت شود، اما کارفرما در این خصوص هیچگونه الزامی ندارد و هیچ مورد قانونی پیش بینی نشده.

بیش از سه روز، مرخصی استعلاجی با تأیید پزشک معتمد سازمان اجتماعی، قابل قبول بوده و حقوق و مزایای فرد پس ازپایان دوره استعلاجی توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت خواهد شد.

دریافت غرامت دستمزد استعلاجی مشروط به داشتن شرایط ذیل است:

• الف: شما نباید از کار افتاده کلی باشید.
• ب : کارفرما طبق ضوابط و مقررات دیگری مکلف به پرداخت حقوق شما نباشد.
• ج : درایام بیماری مزد مربوطه را از کارفرما دریافت نکرده باشید.
• د : در تاریخ اعلام بیماری مشغول به کار یا در مرخصی استحقاقی باشید.
• ه : تایید پزشک معتمد و درخواست پرداخت غرامت دستمزد از شعبه تامین اجتماعی مربوطه.

4. مرخصی بدون حقوق

هرگاه مرخصی استحقاقی کارمندی به طور کامل استفاده شده باشد، با توافق کارفرما، کارمند می‌تواند از مرخصی بدون حقوق استفاده کند.

حداکثر مرخصی بدون حقوق ۲ سال است و در ایام مرخصی بدون حقوق، هیچگونه سابقه کاری، حقوق و مزایا به کارمند تعلق نمی‌گیرد.

مطابق ماده 16قانون کار : قرارداد کارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی های بدون حقوق یا مزد استفاده می کنند ، در طول مرخصی و به مدت دو سال به حال تعلیق در می آید .

تبصره – مرخصی تحصیلی برای دو سال دیگر قابل تمدید است .

5. مرخصی حج (برای ادای حج واجب)

مطابق ماده 67 قانون کار : هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت کار خویش فقط برای یک نوبت یک ماه به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید .

کارمندان و کارگران می‌توانند برای ادای فریضه حج واجب تمتع از یک ماه مرخصی با حقوق (طبق ۲۶ روز مرخصی در قانون کار) استفاده کنند.

اگر فرد، ۳۰ روز مرخصی نداشته باشد، روزهای مازاد برای او، بدون حقوق در نظر گرفته می‌شود، این مرخصی، تنها برای حج تمتع قابل استفاده است .

6. مرخصی تحصیلی

مرخصی تحصیلی از نوع مرخصی‌های بدون حقوق می‌باشد. 

ویژگی حائز اهمیت این نوع مرخصی بر خلاف دیگر مرخصی‌های بدون حقوق این است که ؛ ۲ سال زمان تعیین شده برای این مرخصی به مدت ۲ سال دیگر نیز قابل تمدید می‌باشد و جمعا ۴ سال است.

7. سایر مرخصی های مربوط به حوادث

مطابق ماده 73 قانون کار : کلیه کارگران در موارد ذیل حق برخورداری از 3 روز مرخصی با استفاده از مزد را دارند .

الف- ازدواج دایم .

ب- فوت همسر ، پدر ، مادر و فرزندان .

ج) تولد فرزند برای پدر که همسر شاغل دارد (۱۴ روز)